Różnorodność dokonań Tildy Swinton zapiera dech w piersiach – dyrektorka festiwalu filmowego w Berlinie, Tricia Tuttle, powiedziała dzisiaj w oświadczeniu. – Do kina wnosi tak wiele człowieczeństwa, współczucia, inteligencji, humoru i stylu, a poprzez swoją pracę poszerza nasze wyobrażenie o świecie. Tilda jest jedną z naszych współczesnych idolek filmowych.

Te publiczne zachwyty są nie bez powodu. 64-latka, archetyp aktorki, której kariera sama w sobie stanowi dzieło, dostanie Honorowego Złotego Niedźwiedzia na Berlinale – za całokształt twórczości. O tyle to ciekawe, że to pierwszy festiwal filmowy, na którym kiedykolwiek była – w 1986 roku przyjechała do Berlina z Derekiem Jarmanem i pierwszym filmem w życiu, jaki  nakręciła („Caravaggio”). Miała 26 lat i w ogóle nie myślała wtedy o sobie jak o aktorce.

– Berlinale to był mój portal do świata międzynarodowej kinematografii – i nigdy nie zapomniałam, jaki dług wobec niego zaciągnęłam. Głęboko mnie wzrusza to, że zostałam uhonorowana na tak szczególnym dla mnie festiwalu: to będzie przywilej i przyjemność pojawić się tutaj ponownie – ogłosiła Swinton na wieść o honorowej statuetce.

Większość z nich to obrazy, po obejrzeniu których można powiedzieć, że aktorka jest nie tylko utalentowana, co przede wszystkim zmienna. W jednej chwili przypomina swoją prababkę, słynną pod koniec XIX wieku piękność Elizabeth Ebsworth Swinton, damę będącą ozdobą towarzystwa, a później odnoszącą sukcesy śpiewaczkę (aktorka pochodzi ze szkockiej rodziny szlacheckiej, której korzenie sięgają IX w.). Czasem ktoś przyrównuje ją nawet do Bustera Keatona i Davida Bowie. Jej głos, wzrost (1,80 m), androgyniczność, sposób bycia, niezwykła ogłada, inteligencja i aura sprawiają, że takiej kobiety się nie zapomina. A ona potrafi wszystkie atuty wykorzystać.

– Już w wieku 10 lat miałam swój obecny rozmiar, byłam bardzo szczupła, blada i androgyniczna. Ale w końcu pogodziłam się z tą dziwnością. Powiedziałam sobie: „OK, nie pasuję do normy, uczyńmy z tej nienormalności siłę” – powiedziała 5 lat temu francuskiemu magazynowi „Les Inrockuptibles”.

Androgyniczność i seksualną nieokreśloność, niepozwalającą przypisać bohaterce płci ani konkretnego wieku, wyczuwa się także w granych przez nią postaciach. – Jestem dość wysoka i jak na kobietę bardzo szczupła. Z racji nietypowej urody nieznajomi często mylą moją płeć. Wystarczy, że założę luźne spodnie albo nie dość mocno umaluję usta. Zawsze usłyszę w sklepie czy na lotnisku charakterystyczne słowo „Sir”. A potem zdziwienie, jak mogę być kobietą, skoro wyglądam na mężczyznę. Na ekranie gram siebie. W każdej postaci zostawiam cząstkę własnej osobowości albo mam chwilę wytchnienia od siebie. Kiedy buduję role filmowe, ostatnią rzeczą, jaką chciałabym się dowiedzieć, jest to, że coś udaję – mówiła przed laty „Polityce”.

Zawsze powtarza, że nade wszystko lubi role, w których jej bohaterka ma szansę na zmianę, na rozwój: – Jest jedna rzecz, która naprawdę mnie interesuje, a jest to możliwość transformacji. Lubię przeżywać ją też fizycznie.

Świat poznał Tildę Swinton jako muzę Dereka Jarmana. Opinię kameleona umocnił występ w „Orlando” Sally Potter. Potem przyszły role u Jima Jarmuscha, Wesa Andersona, braci Coen. Za drugoplanową rolę w filmie „Michael Clayton” otrzymała Oscara. Ma na koncie wiele ról drugoplanowych w dużych produkcjach („Vanilla Sky”, „Constantine”) i kreację Białej Czarownicy w „Opowieściach z Narnii”. W filmach bywa trudna do rozpoznania: czy jako plastikowa blondynka z korporacji w „Okja”, czy jako 82-latek Joseph Klemperer w „Suspirii”, gdzie jednocześnie wcieliła się też w rolę dyrektorki szkoły baletowej. Aktorka codziennie poddawała się czterogodzinnej charakteryzacji, by zagrać mężczyznę, a nawet przywdziała fałszywe męskie genitalia.

Gdy stawała się staruszką w piętrowej peruce w „Grand Budapest Hotel”, to nie był tylko film. – Kiedy Wes Anderson zaproponował mi, bym zagrała 84-letnią hrabinę, byłam akurat z moją matką, która umierała. Myślałam wtedy dużo o śmierci. Czasem film w bardzo intymny sposób zszywa się z moim życiem. Krótko mówiąc, ja nie mam kariery, ja mam życie. Podążam za nim – zapewnia.

Ale i tak jednym z jej najbardziej spektakularnych przebrań było upodobnienie się do amerykańskiej kobiety sukcesu w komedii „Wykolejona” – wyczesanej, mocno opalonej i umalowanej, jakże dalekiej od jej najsłynniejszych androgynicznych ról. – Potrafi cię śmiertelnie nastraszyć, złamać ci serce i zafundować erekcję jednocześnie – opisywała to seksowne wcielenie komiczka Amy Schumer, której „Wykolejona” była scenopisarskim debiutem.

Swinton znana jest ze zmienności wizerunku, ale również z lojalności wobec reżyserów, z którymi pracuje po wielokroć, przyjaźni się z nimi. Twierdzi, że nie potrafi oddzielić życia prywatnego od zawodowego, ba, nawet nie chce. – Moja kariera i życie tworzą jedność. Pracuję ze swoimi przyjaciółmi. Rzadko się zdarza, bym nie znała wcześniej swoich współpracowników. A gdy już się tak zdarzyło – i tak zostawaliśmy przyjaciółmi i utrzymujemy relacje. Jeszcze chyba nigdy nie było tak, żebym z kimś weszła w jakiś projekt, a potem zerwała z nim więzi – deklaruje.

W taki też sposób weszła do kina, gdy poznała Jarmana, z którym pracowała przez dziewięć lat. Zagrała w ośmiu jego filmach. Do dziś jest wierna bezkompromisowemu spojrzeniu na sztukę, które w niej zaszczepił. Po jego śmierci przez dwa lata nie występowała. Nie mogła dojść do siebie. – Staliśmy się rodziną. Tworzenie ścisłej relacji jest jak narkotyk, dlatego za tym gonię. Wiedziałam, jakie to uczucie, i nie chciałam pracować w inny sposób. Mam ogromne szczęście, że udało mi się stworzyć wiele tego typu rodzin. Niestety, ze śmiercią Dereka, który umarł na AIDS w 1994 roku, moja pierwsza wielka rodzina straciła swoje spoiwo – wspomina.

Ale z czasem odnalazła też swoje inne rodziny. – Wesa Andersona, który również lubi w ten sposób pracować, Joon-ho Bonga, Joannę Hogg, którą znam najdłużej – byłyśmy razem dziećmi, kiedy się poznałyśmy – czy Lucę Guadagnino, z którym o „Suspirii” rozmawialiśmy przez 20 lat. Jest też najnowszy współpracownik Pedro Almodóvar. Znałam go z jego filmów. I chociaż nigdy wcześniej go nie poznałam ani z nim nie rozmawiałam, to jak tylko się poznaliśmy, bardzo szybko się zaprzyjaźniłam. Tak oto zostaliśmy bratem i siostrą. W jeden dzień – wylicza.